“5 bireyden birine kanser tanısı konuyor” “Kanser artık tedavi edilebiliyor ve önlenebiliyor” Her yıl 4 Şubat, kansere karşı uğraşta kıymetli …
“5 bireyden birine kanser tanısı konuyor”
“Kanser artık tedavi edilebiliyor ve önlenebiliyor”
Her yıl 4 Şubat, kansere karşı uğraşta kıymetli bir adım olan hakikat bilinen yanlışlardan kurtulmak emeliyle, ‘Dünya Kanser Günü’ olarak kutlanıyor. eKonsey Radyasyon Onkolojisi ve Medikal Onkoloji kısım hekimleri, her beş şahıstan birine kanser tanısı konulduğunu; her altı bireyden birinin ise hayatını kaybettiğini açıkladı. Uzman tabipler ayrıyeten kanserin artık tedavi edilebildiğini ve önlenebildiği de söyleyerek korkulmaması gerektiğinin altını çizdi.
Kanser hastalığı, sağlık problemlerinin yanı sıra hem maddi hem de manevi açıdan uzun vadeli uğraş gerektiriyor. Kansere bağlı milyonlarca hasta hayatını kaybediyor. Uzmanlar ise önümüzdeki yıllarda mevt sayısının giderek artacağını belirtiyor. Bu nedenle hem kanser hastalığı ile farkındalık oluşturmak hem de insanlarda şuur seviyesinin artmasını sağlamak hedefiyle her yıl 4 Şubat, ‘Dünya Kanser Günü’ olarak kutlanıyor.
Prof. Dr. Tibet Erdoğru tarafından kurulan, bireye özel sağlık sıkıntılarına yönelik tavsiye niteliğinde kararlar veren online medikal istişare platformu eKonsey’un Radyasyon Onkolojisi kısmından Prof. Dr. Berrin Pehlivan ve Prof. Dr. Fulya Ağaoğlu ile Medikal Onkoloji kısmından Prof. Dr. Yeşim Eralp, kanser hastalığı ile ilgili hem teşhis ve hem de tedavi tekniklerindeki gelişmelerle ilgili kıymetli açıklamalarda bulundu.
“Kanser, radyasyon onkolojisi sayesinde önlenebiliyor”
eKonsey’un Radyasyon Onkolojisi kısmından Prof. Dr. Berrin Pehlivan, kanser hastalığında uygulanan radyasyon onkolojisi ve öteki tedavi prosedürleri ile ilgili şunları anlattı:
“Kanser tedavisi deyince aklımıza cerrahi, radyoterapi ve kemoterapi sistemleri geliyor. 2005 yılında yapılan bir tahlil, kanserin tedavi metotlarını yüzde 49 cerrahi, yüzde 40 radyoterapi, yüzde 11 kemoterapi olarak yansıtıyor. Erken evrede yayılmadan saptanan kanser hastaları radyoterapi yahut cerrahi dediğimiz lokal tedaviler ile güzelleştirilip birden fazla vakit kür sağlanıyor. Lakin ileri ya da metastatik periyoda gelmiş kanserlerde kemoterapi devreye giriyor ve o vakit işler daha komplike hale geliyor. Geldiğimiz noktada kanser artık tedavi edilebiliyor ve daha da değerlisi önlenebiliyor. Bu muvaffakiyetin da baş aktörlerinden biri hiç elbet ki radyasyon onkolojisi.
Son yıllarda radyasyon onkolojisinde yaşanan gelişmeler kapsamında, ışın demetleri mümkün olduğunca amaç dokuya yönlendirilerek etrafındaki olağan dokuyu koruyor. Yoğunluk ayarlı radyoterapi, ark tedavileri ve son olarak radyocerrahi üzere tekniklerle gaye hacme en yüksek dozu verip etraftaki olağan dokuyu koruyan tedaviler yapılabiliyor. Bu şekilde hem tedavi başarısı artıyor hem de yan tesirler azalıyor. Radyoterapi, bölgesel bir tedavi olduğundan uygulandığı bölgedeki hücrelerde DNA hasarı yapıyor. Bu nedenle, tesirini o noktada göstermesi bekleniyor. Lakin, tanımlanan ‘abskopal etki’, radyoterapinin uygulandığı yere uzak bölgelerde de tesirini gösterebiliyor. Faal dozda uygulandığında radyoterapi tümör aşısı üzere davranabiliyor yahut immünolojik hücre vefatlarına sebep olabiliyor.
Tümör agnozi çağında yaşıyoruz
Kanser artık hem hastalığın başlangıcını hem de süreci yönlendiren genomik değişikliklerin belirlenmesiyle tedavisine karar verilen ‘genomik’ bir hastalık. Kanser hücrelerinin büyümesini sağlayan mutasyonların, biyo belirteçlerin tanınması ve bunlara karşı geliştirilen tedavilerin tespitiyle buna karşılık verme ihtimali yüksek olan hastaların belirlenmesi, araştırmaların temelini oluşturuyor. Agnostik tedaviler, tümörün bedende büyümeye başladığı bölgeye bakmaksızın köken aldığı dokudan bağımsız olarak tümör içerisindeki spesifik genomik değişiklikleri hedefliyor. Son yılllarda onkolojideki büyük gelişmeler, saptanan bu genomik değişikliklere karşı geliştirilen akıllı ilaçlar ve immünoterapilerle oldu. Hastalara verilecek radyoterapi kararı, kanserin köken aldığı organa ve evresine nazaran veriliyordu. Lakin üzerinde çalışılan radyogenom projeleriyle artık hangi hastanın radyoterapiden daha çok fayda göreceği, verilecek radyasyon dozu üzere sorular, tedaviye başlamadan yanıtlanabilecek ve gerçek hastaya gerçek tedaviler verilebilecek.
Radyoterapi hastalar için sistemik tedavilerin vazgeçilmezi oldu
Bilim ve teknolojiden herkes nasibini alsa da radyoterapi iş yapış biçimini çok değiştirdi. Radyoterapi aygıtlarındaki gelişmelerle azamî mutlaklıkta amaç tümöre odaklanılıyor. Bu hassasiyetin artmasıyla hem yan tesirler azaldı hem de daha yüksek dozlar uygulayıp hastalığı denetim etme bahtı yakalandı. Kanser biyolojisi hakkındaki bilgiler çoğaldıkça, lokal tedavilerin kıymeti artarak daha fazla hastaya radyoterapi uygulanmaya başlandı. Ayrıyeten radyoterapinin immünolojik tesiri yani bağışıklık sistemini uyardığı anlaşıldı ve birçok hasta için sistemik tedavilerin vazgeçilmez bir kesimi haline geldi. Teşhisten, tedavi ve sonrası izlemeye kadar her basamakta, radyoterapi giderek daha aktif rol alıyor.”
“2020’de 19.3 milyon şahsa kanser tanısı kondu”
eKonsey’un Medikal Onkoloji kısmından Prof. Dr. Yeşim Eralp ise kanser tanısı konan hasta sayısının giderek arttığını belirti. Prof. Dr. Eralp, konuşmasına şöyle devam etti:
“Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kalp hastalıklarından sonra ikinci mevt nedeni olarak kanser geliyor. Dünyada kanser bilgilerini toplayan Globocan istatistiklerine nazaran, 10 yılda kanser sıklığı iki kat arttı. 2020 yılında 19.3 milyon bireye yeni kanser tanısı kondu; 10 milyon hasta da hayatını kaybetti. Günümüzde her beş bireyden birine hayat boyunca kanser tanısı konuyor. Altı bireyden biri ise kanser nedeniyle hayatını kaybediyor. 2040 yılında bu sayıların yüzde 50 artacağı öngörülüyor. Kanser, sosyokültürel seviyesi yüksek toplumlarda artıyor. Türkiye’de 2020 yılında 234 bin şahsa kanser tanısı kondu. Ortalama 75 yaşına kadar yaşayan her dört şahıstan biri kanserle karşılaşıyor ve 100 şahıstan 13’ü hayatını kaybediyor.
Son yıllarda onkolojide çığır açıldı
Son yıllarda immunoterapi ve maksatlı tedavilerde atılan adımlar nedeniyle onkolojide çığır açıldı. Son 10 yılda kanserin genetik şifresine yönelik gayeli tedaviler ve bunların belirlendiği yeni kuşak dizileme (NGS) ile kanserli dokuda yapılan tam kapsamlı gen testleri, günlük pratiklerde çok yaygın kullanıma ulaştı. 2017 yılında 16’dan fazla kanser tipinde, 31 yeni tedavi onaylandı. Bu gelişmeler sayesinde geçmişte çok korkulan kanser tiplerinde kıymetli yaşamsal avantajlar elde edildi. Örneğin, akciğer kanseri hastalarının yaklaşık yüzde 30’unda belirlenebilen genetik değişiklikler ve bunları hedefleyen tedaviler ile beş yıl ve ötesinde ömür müddetleri elde edildi. Yaklaşık 20 sene evvel bir yılı bile bulmayan hayat müddetleri nedeniyle çok korkulan kanser cinslerinde, artık şeker ya da kalp üzere kronik hastalıklara yakın başarılı sonuçlar görülebiliyor. Son araştırmalara nazaran; 2006 yılından beri 110’dan fazla kanser ilacı onaylandı. Maksatlı tedavilerin pratik kullanıma sunulmasıyla kanserli hastaların mevt oranlarında yüzde 25 azalmayla birlikte kanser tanısı konan üç hastadan ikisinin, en az beş yıl hayat mühletine sahip olduğu belirlendi.
İmmunoterapi tedavilerinde kemoterapideki yan tesirler görülmüyor
Şahsileştirilmiş onkoloji yaklaşımlarının değerli bir kesimi olan maksatlı tedavilere son beş yılda immunoterapiler eklendi. İmmunoterapi, kanserli hücrelerle savaşmak için bağışıklık cevabını güçlendiriyor ve yeni baştan yapılandırıyor. Kanserin oluşturduğu bağışıklık frenini çözmesini sağlayarak kanseri yok etmeyi hedefliyor. Üstelik bunu kemoterapinin bilakis bulantı, kusma ve saç dökülmesi üzere yan tesirler oluşturmadan gerçekleştiriyor. Son yılların en büyük buluşu olan immun checkpoint inihibitörleri (ICI) çabucak hemen tüm kanser cinslerinde araştırıldı ve ortalarında malin melanom, böbrek, lenfomalar üzere kanser cinsleri dışında bilhassa akciğer kanserlerinde kıymetli muvaffakiyetler sağlandı. Örneğin, akciğer kanserlerinde kemoterapi ve ICI ile üç yıl ve ötesinde hayat mühletleri elde edilebildi. Bunun yanısıra genetik yapısında ‘mikrosatellit instabilite’ (MSI) özelliği barındıran kanser tiplerinde de immunoterapilerin kemoterapiye alternatif bir seçenek oluşturduğu gösterildi. Günümüzde bu tip kanserlerde yalnızca altı ay mühletle uygulanan ICI tedavisiyle kanserli odaklar büsbütün yok oluyor. İlerlemiş hastalıkta elde edilen bu olumlu cevaplar sayesinde günümüzde immunoterapilerin daha erken evrelerde de kullanımı araştırılıyor.
Son yılların en büyük onkolojik gelişmelerinden biri CAR-T hücreleri olarak kıymetlendirilebilir. Kimerik antijen reseptörlü adoptif T hücre tedavisi olarak isimlendirilen bu tedavi hali, uzun süren gen tedavisi çalışmalarının bir eseri. Bu tedaviyle, nüks etmiş akut lösemili çocuklarda birinci denenen beş hastanın dördünde remisyon ile sonuçlanan çok başarılı sonuçlar elde edildi ve bu grup hasta için vazgeçilmez tedavi seçeneği olarak pratikte yerini aldı. Türkiye’de de yeterli üretim uygulama ‘good manufacture process’ (GMP) prensipleri doğrultusunda kanser aşısı ve CAR-T hücreleri birtakım merkezlerde üretiliyor ve Sağlık Bakanlığı onayı ile uygun hastalarda deneysel olarak kullanılabiliyor. Maalesef kısıtlı çalışma bütçeleri, bu tip bireye özgün immunoterapilerin bir klinik araştırma kapsamında değerlendirilmeleri, gerçek etkinliklerinin araştırılmasını sonlandırıyor. Genetik mühendislik yolu ile kansere özgün yapı kazandırılarak, bağışıklık sistemi vurucu timi sayılan CAR-T lenfositleri ile yalnızca hematolojik değil, solid kanserlerde de pek çok çalışma başlatıldı ve yakın gelecekte faal kullanımı yolunda kıymetli adımlar atıldı. Elde edilen tüm bilgilere ve yürütülen çalışmalara karşın, immunoterapide bilinenler bir buzdağının üstü kadar ve karşılık bekleyen çok soru var.
Hem teşhis tekniklerindeki gelişme hem de farkındalık yoluyla tarama programlarının kitlelere ulaşması sayesinde, kanserler gelecekte daha erken evrelerde saptanacak ve bu da güzelleşme talihini artıracak. Nanoteknolojik tekniklerin de gelişmesine bağlı tekrar yapılandırılan yahut yeni keşfedilen ilaçların yalnızca kanserli hücrelere hedeflenerek, canlı hücrelere ziyan vermeden uygulanabilmesi, yakın gelecekteki kanser tedavi stratejilerinde çok kıymetli. Biyolojik casusların ve immunoterapi stratejilerinin hastaya özgü kombinasyonlarla uygulanarak onkolojik tedavide şahsileştirilmiş tedavi yaklaşımlarının daha da geliştirilmesini sağlamak hedefleniyor. Her hasta için kanserin moleküler yapısı, hastalığın bedendeki yaygınlığı, evresi ve tedavi özelliklerini içeren üç boyutlu bir bilgi teknolojisi ağı oluşturmak çok değerli. Bunlar gerçekleştirilebilirse, kanser hastaları şahsa özel yenilikçi yaklaşımlara ve gerçek tedavilere çarçabuk ulaşabilecek.”
Kanser sıklığı ve kanserle gayret
eKonsey’un Radyasyon Onkolojisi kısmından Prof. Dr. Fulya Ağaoğlu ise, kanserin tüm dünyada kıymetli bir sağlık sorunu söyledi. “2020 yılında dünyada genelinde 19.3 milyon beşere kanser tanısı kondu. Bu hastaların 10 milyonun ise öldüğü bildirildi” diyen Prof. Dr. Ağaoğlu,şöyle konuştu:
“Türkiye’de Kanser Savaş Daire Başkanlığı’nın istatistiklerine nazaran 2020 yılında 233 bin bireye kanser teşhisi kondu. Gelişmiş ülkelerde en sık görülen kanser cinsleri arasında; göğüs, prostat, akciğer ve bağırsak geliyor. Az gelişmiş ülkelerde ise birinci dört sırayı; akciğer, göğüs, mide ve karaciğer kanserleri alıyor. Türkiye’de erkeklerde en sık akciğer ve prostat kanseri; bayanlarda ise göğüs kanseri görülüyor. Çocuklarda en sık görülen kanser çeşidi ise malignite lösemi. Çocukluk çağı kanserleri erişkinden hem çeşitleri hem de tedavileri bakımından ayrılıyor. Türkiye’de 15-24 yaş aralığındaki nüfusta en sık erkeklerde yumurtalık kanseri, bayanlarda ise tiroid kanseri görülüyor.
Kanserin erken teşhisinde ve tedavisindeki gelişmelerle birlikte bilhassa 1990 yılından sonra mevt oranları azaldı. Başarılı tarama programları ile göğüs, rahim ağzı ve prostat kanserlerinde hastalara daha erken teşhis konulabildi. Akciğer kanserinin ileri evrelerde saptanmasını önlemek için sigara içenlerde 55 yaşından itibaren tarama hedefli görüntülemeler yapıldı ve sonuçları merakla bekleniyor. Hepatit aşısının mecburî olması üzere kollayıcı halk sıhhati programları, karaciğer kanseri oranında besbelli azalmalara neden oldu. Obezite ile uğraş, spor ve sağlıklı beslenmenin özendirilmesi, sigara bırakma kampanyaları, 18 yaşından küçüklere sigara satışının yasaklanması ve dumansız hava alanlarının oluşturulması, kanser oranını azaltmak için atılan başarılı adımlar arasında. Ailesinde kanser hastalığı görülen bireylerde genetik danışmanlık yapılarak kanser riskinin evvelce saptanması, gözetici teşebbüsleri de beraberinde getirdi.
Kanser tedavisinde radyoterapinin şimdiki durumu
Radyoterapi tümör hücrelerini iyonizan radyasyon yoluyla yok eden bir tedavi yolu. Kanser tanısı alan hastaların yaklaşık yüzde 70’i, tedavinin bir komponenti olarak radyoterapi alıyor. Birden fazla kanser çeşidinde ameliyat öncesi yahut sonrasında, kemoterapi ile birlikte ya de tek kullanılıyor. Prostat, serviks, baş boyun ile akciğer kanserleri tek başına radyasyon ile tedavi edilebiliyor. Kanserin organlara sıçraması durumunda ortaya çıkan ağrı ve çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde de radyoterapi başarılı bir şekilde uygulanıyor. Eski radyoterapi aygıtlarında tümöre yakın olan sağlıklı dokular da yoğun radyasyon alıyordu. Günümüzde ise bilhassa stereotaktik (nokta atışı) uygulamalar ile tümörü yok edici doz, maksada odaklanıyor ve sağlıklı dokular korunuyor.
Süratli tedavi artık mümkün
Yeni teknolojiye sahip cihazlarımızda volümetrik ark tedavisi prosedürü ile sekiz kat daha süratli radyasyon vermek mümkün. Böylelikle tedavi mühleti de 15-20 dakikadan 2-3 dakikaya kadar düştü. Bu da bilhassa kıpırdamadan yatılması gereken radyoterapi uygulamalarında hastanın konforunu artırdı. Tedavi aygıtlarındaki tomografik görüntüleme ile hem tümör hem de hastanın nefes alıp verme hareketleri ve organ hareketleri, tedavi sırasında görülüyor ve radyoterapi maksada yönlendiriliyor. Böylelikle tümörü ıskalamadan tedaviyi yapmak mümkün. Tümör içine yerleştirilen altın işaretleyicilerle tümör takip edilerek radyoterapi uygulanıyor. Tedavi sırasında MR imgeleri alarak ve tümör takibi yaparak radyoterapide işaretleyiciye muhtaçlık duymadan görüntü kılavuzlu tedavi de mümkün. Klasik tedavide prostat kanserli hastalarda 35-40 seansta radyoterapi uygulanırken, artık bu müddet stereotaktik uygulamada beş seansa kadar indi.
Cerrahi teşebbüse alternatif radyoterapi
Tümör metastaz denilen organ yayılması yaptığında ilaç tedavisi sonrasında yahut öncesinde ameliyatla sıçrama yapılan organ temizleniyor. Buna, metastazektomi deniliyor. Yeni tekniklerle cerrahi sürecin yapılması uygun olmadığında, stereotaktik radyoterapi ile metastaz bölgesine yüksek doz radyasyon 1-5 seansta verilerek cerrahiye benzeri şekilde tümör yok ediliyor. Bu süreç; küçük çaplı ve az sayıda metastaz olduğunda akciğer, karaciğer, beyin ve kemik üzere dokularda sıklıkla uygulanıyor. Tümörün başarılı şekilde yok edilmesi, genel ve hastalıksız hayatın uzamasına yansıyan düzgün sonuçları da beraberinde getiriyor. Radyoterapi, kanser ameliyatı olan hastalarda öncesinde yahut sonrasında yapılırken yeni aygıtlarla; ameliyatta tümör çıkarıldıktan sonra hastalık yatağına uygulanıyor. İntraoperatif radyoterapi (IORT) denilen bu sistem; göğüs ile pankreas kanserleri ve yumuşak doku sarkomlarında uygun hastalarda tercih ediliyor.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
