Şanlıurfa’da zengin su kaynaklarına bağlı olarak inşa edilen çok sayıda tarihi hamam bulunuyor. Ancak bu hamamların büyük bölümü günümüze ulaşamadı.
Sultan Hamamı, Keçeci Hamamı, Cıncıklı Hamamı, Serçe Hamamı, Arasta (Arasa) Hamamı, Vezir Hamamı, Şaban Hamamı, Velibey Hamamı bugünlere ulaşan hamamlar arasında yer alıyor. Bey Kapısı (İbni Mektûl) Hamamı, Mencek Hamamı, Karaburç Hamamı, Devekovan (Danakovan-Danahvan) Hamamı, Ayaklı Hamamı, Kuloğlu Hamamı, Paşa Hamamı, Hacı Bey Hamamı gibi daha birçok hamamın da günümüze ulaşamadığı biliniyor.
Kentteki birçok tarihi yerleri görüntüleyen fotoğraf sanatçısı Mehmet Sadık Alican, son yaptığı tarih araştırmasında Şaban Hamamı’nın hiç görüntülenmeyen Kızlar Hamamı bölümüne girdi.
Çocukluğunda aile üyeleriyle defalarca gittikleri Şaban Hamamı’nda Kızlar Hamamı’ndan bahsedildiğini belirten Alican, Şaban Hamamı’nın sahiplerinin hamamın ayrı bir bölümünün daha olduğunu fakat buranın tamamen kapalı olduğu için oraya kimsenin girmediğini söylediklerini hatırlattı.
Alican, Şaban Hamamı’nın sahiplerinden Osman Rüzgar ile Şaban Hamamı’na girdiklerini kaydederek, kullanıma kapalı olan hamamın içinde yukarıdan atılan çöplerin biriktiğini ve hamamın düzgün bir bakım ve onarımdan geçirilmesi gerektiğini gözlemlediklerini kaydetti.
Daha sonra Şaban Hamamı’nın külhanından Kızlar Hamamı’nın külhanına girilebilen küçük bir pencereden geçerek Kızlar Hamamına girdiklerini anlattı.
Kızlar Hamamı’nı ilk kez görüntülemeyi başaran fotoğraf sanatçısı Alican, sosyal medya hebasından hamamın görsellerini paylaştı.
Alican, paylaşımında şu ifadelere yer verdi:
“Kızlar Hamamı’nın asıl girişi, Şaban Hamamı’nın soğukluk kısmındaki iç eyvanda fakat geçmişte duvar örülerek kapatılmış. Çok uzun yıllardır kapalı, karanlık ve havasız olan hamamın içine moloz ve hafriyatların Şaban Hamamı’nın tadilatları sırasında dolduğunu büyüklerinden işiten Osman bey söyledi. Kızlar Hamamı’nın fotoğraflarda da görülecek şekildeki gibi üç eyvanını dört hücresini kurnalarından birkaçını ve külhan kısmını görüntüledik. Yine gözlemlediğimiz kadarıyla Kızlar Hamamı’nın ve suyunun ısıtılmasını Şaban Hamamı’nın külhanından yapıldığı ayrı bir külhanının olmadığından anladık. Osmanlıda hamam kültürünün ne kadar yaygın olduğunu biliyoruz dolayısıyla şehrimizde de hamam kültürü günlük yaşantımızda önemli bir yere sahiptir. Fakat Urfa dışında hiç bir kaynakta Kızlar hamamı diye bir hamama rastlamadık.”
Hamam kültüründe kadınların hamama sadece yıkanmak için değil, eğlenmek ve kız beğenmek için gittiklerini de hatırlatan Mehmet Sadık Alican, genç kızların aile büyükleriyle hamama gittikleri için onların yanlarında rahat hareket edemeyecekleri düşüncesiyle kendilerine ait Kızlar Hamamı yapıldığını düşündüklerini ifade etti.
Alican, paylaşımında Şaban Hamamı ile ilgili şu bilgileri verdi:
ŞABAN HAMAMI
Kazancı Mahallesinde yer alır. Hamamla ilgili bilinen en eski bilgi, 1181 (1767) tarihli Kazaz Mehmet Çelebi İbni Abdullah Vakfiyesinde “Şaban Efendi Hamamı” olarak söz edilmesidir.
Kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilen hamama, batı cephesinden 10 basamaklı kare planlı taşlıktan girilir. Tonoz ile örtülü taşlığın doğusunda basık kemerli bir kapı ile soyunmalığa geçilir. Kare planlı soyunmalığın ortasında karker taşından dairesel havuz ve batısında bir eyvan bulunmaktadır. Soyunmalık duvarlarında tuğla malzeme ile soyunma kabinleri ve asma kat yapılmıştır.
Soyunmalığın kuzey doğu köşesindeki kapıdan beşik tonoz ile örtülü aralık ve helalara geçilir. Sıcaklığın güneydoğusunda bulunan ve kubbe ile örtülü halvet ılıklık olarak işlevlendirilmiştir. Sıcaklık dört eyvan ve üç halvet hücresiyle haçvari planlıdır.
Soyunmalık duvarına bitişik yapılan sıcaklıkta giriş eyvanı, cehennemlikten gelen dumanların dışarı atılmasını sağlayan külhan bacası ile iki bölüme ayrılmıştır. Göbektaşı , sıcaklık sofasında külhan bacasına bitişik 0.65m genişlik ve 0.85m yükseklikte dikdörtgen biçimde yapılmıştır.
Soyunmalık tromplarla, sıcaklık pandantifle geçilen kubbeyle örtülüdür. Aydınlatma soyunmalıkta kubbenin ortasında yer alan fener ve üç pencere ile diğer mekanlarda dairesel fil gözleri ile sağlanmıştır.
Hamamda Kalker taşından yapılan özgün kurna ve sekiler günümüze kadar korunan elemanlardır.
Sosyal yaşamdaki gelenek ve göreneklere göre biçimlenmiş ve hamam kültürünü oluşturan etkinlikler, sırasıyla gelin hamamı, kırk hamamı, arkadaş hamamı, kız beğenme hamamı, loğusa hamamı, kına hamamı, sünnet hamamı, güvey (damat) hamamı ve arife hamamı belli başlıları olarak sıralanabilir.
