Biyolojik saatin bozulması, hastalıklara davetiye çıkarıyor

Organizmaların günlük ritimlerinin denetimi, gelecekteki değişiklikleri iddia etmeleri ve hazırlanmalarını sağlayan sistem olan biyolojik saat, birçok kimyasal sürecin günlük, aylık ve mevsimsel değişimlerini düzenliyor. Uzmanlar, sirkadiyen saatin bozulmasının kanser, diyabet, çeşitli metabolik ve nörolojik hastalıklar ve uyku bozuklukları üzere birçok hastalığın gelişmesi ile ilişkili olduğunun bilindiğini söyledi.

Üsküdar Üniversitesi Mühendislik ve Tabiat Bilimleri Fakültesi Biyomühendislik (İngilizce) Kısım Başkan Yardımcısı Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, biyolojik saat ve ehemmiyetine ait dikkat cazibeli değerlendirmede bulundu.

Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, biyolojik saati, “organizmaların günlük ritimlerinin denetimi, gelecekteki değişiklikleri kestirim etmeleri ve hazırlanmalarını sağlayan mekanizma” olarak tanımladı.

Biyolojik saat, birçok kimyasal sürecin değişimlerini düzenliyor

Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, biyolojik saatin birçok kimyasal sürecin günlük, aylık ve mevsimsel değişimlerini düzenlediğini söyledi. Külahlı, uyku üzere günlük ritimler; tansiyon, sıcaklık, metabolik suratlar üzere davranış yahut fizyolojisindeki ritmik değişiklikler, bol yemek yiyerek göçe hazırlanmak, yiyecekleri depolayarak kış uykusuna yatarak kışa hazırlanmak üzere yıllık ritimler, birtakım canlıların şafakta ve alacakaranlıkta en faal formda olması ve çiçeklerin günün belli saatlerinde açmasının organizmanın iç saati yani biyolojik saat tarafından düzenlendiğini söyledi.

24 saatlik nizam sağlıyor…

Sirkadiyen saatin, bakterilerden insanlara kadar çabucak hemen tüm organizmalarda tanımlandığını söz eden Dr. Külahlı, “Sirkadiyen saat, gen sözünden organizmanın davranışına kadar birçok düzeydeki süreçler için 24 saatlik bir sistem sağlar ve dünyanın dönüşüne bir adaptasyondur.” dedi.

Sirkadiyen saat ikiye ayrılır

İnsanda bulunan sirkadiyen saatin iki kısma ayrıldığını söz eden Külahlı, “Beyinde hipotalamusun suprakiazmatik çekirdeğinde bulunan merkezi saat ve çabucak hemen her doku ve organ sisteminde bulunan periferik saatlerdir.” dedi.

Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, “Merkez saat, gözdeki retinadan gelen ışık girişini kabul eder, bu bilgi kimyasal bir versiyona dönüştürülerek buradaki spesifik nöronlarda saat genlerinin düzeyleri değişir, öbür beyin kısımlarındaki periferik organlar ve hücrelere de iletim gerçekleştirilerek senkronizasyon sağlanır.” diye konuştu.

Nobel Mükafatı getirdi…

Merkez ve periferal saatleri oluşturan hücrelerde bulunan sirkadiyen moleküler saatin ise ana saat genlerinin (Clock, Bmal1, Period 1-3 veCryptocrome1-3) aktivasyonu ve baskılanmasıyla oluşan döngüsel bir düzenekten oluştuğunu tabir eden Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, “Bu düzenek; birçok biyokimyasal ve fizyolojik işleve günlük ritmitisite verir. 2017 yılında Fizyoloji/Tıp Nobel Mükafatı, meyve sineklerinde sirkadiyen ritmi denetim eden moleküler düzenekleri keşfeden üç bilim insanına verilmiştir. Nobel ödüllü bilim insanı Prof. Dr. Aziz Sancar ise Cryptocromegeninin saati düzenleme düzeneğinin aydınlatılması ve saatin DNA tamiri, kanser ile ilgisine dair çalışmaları ile bu alana değerli derecede katkı sağlayan bilim insanıdır.” diye konuştu.

Biyolojik saat kimi genlerin düzenlenmesini sağlıyor

Dış etraf ile saat ortasındaki senkronizasyon bozukluğunun birçok soruna neden olduğunu kaydeden Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, “Bunlardan biri bedenimizin iç saatinin birden fazla vakit diliminde seyahat ettiğimizde ahenk sağlamakta zorlanması nedeniyle oluşan jet-lag’dır. Sirkadiyen saat, rastgele bir hücrede tabir edilen kimi genlerin düzenlenmesi rolüne sahiptir.” dedi.

Biyolojik saatin bozulması sağlık sıkıntılarına yol açabilir

Dr. Öğretim Üyesi Handan Emişoğlu Külahlı, sirkadiyen saatin bozulmasının kanser, diyabet, çeşitli metabolik ve nörolojik hastalıklar ve uyku bozuklukları üzere birçok hastalığın gelişmesi ile ilişkili olduğunun bilindiğini belirterek “Ayrıca son yıllarda sirkadiyen saatin nasıl çalıştığı, birçok hastalık ile bağının aydınlatılmasına dair çalışmalar, bilhassa saatin bireye mahsus tedavi aracı olabileceğini de göstermiştir.” dedi.