Türkiye’de HIV/AIDS Kontrol Programı uygulanmıyor

HIV ve AIDS’in global bir halk sıhhati sorunu olduğuna dikkat çeken Cinsel Sağlık ve Üreme Sıhhati Hakları (CİSÜ) Platformu, 2019 yılından bu yana Türkiye’de HIV/AIDS Denetim Programı olmasına karşın uygulanmadığını kaydetti.

Türkiye’de 2021 Kasım ayı bilgilerine nazaran 1985 yılından itibaren HIV tanısı almış kişi sayısı toplam 31 bin bireye ulaştı. Son 3 yılda HIV tanısı alan bireylerin sayısı ise yaklaşık 10 bin… Geçen yıl içinde HIV tanısı alan bireylerin yalnızca yüzde 38’inin hangi yolla HIV edindiğini bilmesi, bu mevzuda önemli yetersizliklerin varlığına işaret ediyor. Birleşmiş Milletler tarafından 2030 yılında ulaşılması amaçlanan UNAIDS 95-95-95 maksatlarından uzak olunduğuna işaret eden Cinsel Sağlık ve Üreme Sıhhati Hakları (CİSÜ) Platformu, Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından 2019 yılında açıklanan HIV/AIDS Denetim Programı’nın uygulanması davetinde bulundu.

Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Programı (UNAIDS) bilgilerine nazaran 2020 yılında yüzde 53’ü bayan olmak üzere toplam 37 milyon kişi HIV’le yaşıyor. Fakat her yıl bu sayıya yaklaşık 1,5 milyon kişi ekleniyor ve HIV ile yaşayan bireylerin yaklaşık dörtte biri tedaviye erişemiyor. HIV’in yalnızca kliniği ilgilendiren bir enfeksiyon değil, tıpkı vakitte sıhhate erişim dahil olmak üzere toplumsal hayattaki ve kamu hizmetlerindeki birçok eşitsizliği, hak ihlalini ve ayrımcılığı da gün yüzüne çıkaran bir enfeksiyon olduğu belirtiliyor. Bu aksiliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Programı (UNAIDS) tarafından HIV’in yayılımını ve HIV’le yaşayanların hayat refahının azalmasını ve karşılaştıkları insan hakkı ihlallerini önlemek gayesiyle global amaçlar belirlendi. Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı sorumluluğunda BM amaçları doğrultusunda 2019-2024 yıllarını kapsayan “Türkiye HIV/AIDS Denetim Programı” hazırlandı. Program kapsamında HIV ve AIDS yeni hadise sayısı ve enfeksiyona bağlı vefatları azaltmak, HIV ve AIDS’e yönelik sağlık hizmetlerinin kapasitesini geliştirmek ve HIV ile yaşayan bireylere yönelik ayrımcılığı ve mahremiyet ihlallerini önlemek amaçlandı.

Türkiye’de epideminin durumu izlenmiyor

CİSÜ Platformu tarafından yayınlanan siyaset dokümanında, Program kapsamındaki paydaşlar arasında sivil toplum kuruluşlarının da bulunmasına karşın hareket planının izleme ve kıymetlendirilmesi hedefiyle kıymetlendirme toplantılarının düzenlenmesi gerektiği fakat bugüne kadar gerçekleştirilmediği ve kamuoyunun bilgilendirilmediği kaydedildi. Bildirgede, Türkiye’deki uygulamadaki HIV ve AIDS sürveyansı (izleme) ile toplumdaki HIV ile yaşayan ve HIV’den etkilenen kişi ve toplulukların tecrübe ve gereksinimlerine yönelik kâfi derecede bilgi toplanamadığı belirtilerek, “Türkiye’de epideminin genel durumu izlenemiyor. Halbuki 2030 yılında ulaşılması amaçlanan UNAIDS 95-95-95 gayeleri, HIV ile yaşayanların yüzde 95’inin test olup statülerini öğrenmelerini, statülerini öğrenenlerin yüzde 95’inin tedaviye başlamalarını ve tedavi alanların yüzde 95’inin viral yüklerinin baskılanmasını içeriyor. Bu maksatlar tıpkı vakitte Belirlenemeyen=Bulaşamayan (B=B) olarak da bilinen, viral baskılanma sonrası HIV transferinin mümkün olmaması bilimsel gerçeğini vurguluyor ve devletlere HIV hizmet ve raporlamalarını bu gayeler doğrultusunda geliştirmelerini öneriyor. Bir öbür deyişle HIV ile yaşayanlar teşhis almadıkları sürece tedaviye erişimde gösterilen performans tam manasıyla karşılığını bulamayacak, toplum içinde HIV transferi artarak hızlanacak ve her yıl daha fazla kişi teşhis almaya devam edecek. “Kontrol Programı”nın muhakkak bir toplumsal bağlamda ve yapısal olarak tesirliliğini anlamak, uygulama kademelerindeki meseleleri tespit etmek ve programın nasıl geliştirileceği konusunda fikir üretebilmek için izleme ve kıymetlendirme çalışması mecburidir. Aksi halde uygulama basamağında yaşanan meseleler programın tesirliliğini kaçınılmaz olarak düşürecektir” tabirleri kullanıldı.

Eylem Planı’nda belirtilen toplantılar yapılmalı

HIV/AIDS Programı kapsamında öngörülen izleme ve kıymetlendirme toplantılarının sivil toplum kuruluşlarının iştiraki sağlanarak, Halk Sıhhati Genel Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Dairesi Başkanlığı idaresinde düzenlenmesi gerektiğine işaret edildi. CİSÜ Platformu’nun sunduğu teklifler şöyle;

● Hareket planının izleme sütunlarında belirlenmiş olan program göstergelerinin uygulanma durumlarına yönelik, bu programa özel bir izleme ve kıymetlendirme sistemi sivil toplum kuruluşlarının da iştiraki sağlanarak oluşturulmalı.

• UNAIDS ve ülke maksatlarının kıymetlendirilmesine imkan sağlaması yanı sıra programda “HIV/AIDS müdahale programlarına yönelik gereksinimi göstermek; planlama sırasında kaynak tahsisi yapmak; tedbir ve bakım hizmetleri ile müdahale stratejilerinin aktifliğini gözetmek; müdahaleleri hedeflemek için ülke içinde epidemiden etkilenen nüfus kümelerini belirlemek; virüsün yayılmasına ve AIDS’e ilerlemesine ait risk faktörleri hakkındaki çalışmalara yol göstermek açısından kıymetli kullanım alanlarına sahip olduğu” belirtilen biyodavranış araştırmaları ve sekonder sürveyans (izleme) çalışmaları desteklenmeli ve yürütülmeli.
• İzleme ve kıymetlendirme sürecinin ortaya koyacağı bulgularla birlikte, bir sonraki “Kontrol” Programı ülke içinde HIV’den etkilenen her bir kümenin özelleşmiş gereksinimlerine ve aktüel konjonktüre nazaran güncellenmeli.
• HIV epidemisinin ülke içindeki takip ve raporlamaları UNAIDS 95-95-95 amaçları doğrultusunda yapılmalı.
• HIV ile yaşayanların yüzde 95’inin viral baskılanmaya erişmesi son amacına ne kadar yaklaşıldığı ülkede HIV’den etkilenen kümeler içinde ayrıyeten raporlanmalı.

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı