Yaşlılarda yalnızlık ve sosyal izolasyon sorunları derinleşti!

Gelişmiş ülkelerde nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluştururken nüfus iddialarına nazaran ülkemizde yaşlı nüfus oranının da 2025 yılında 11,0 ve 2030 yılında 12,9 olması bekleniyor. Asıl odak noktasının yaşlının memnuniyetini ve hayat kalitesini artırmak olması gerektiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, gerekli şartlar sağlanmadığında depresyon, uyku bozuklukları, majör depresyon üzere psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkabildiğini tabir ediyor. Psikolog Demir, günümüz çağdaş toplumunda yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon meselelerinin derinleştiğine dikkat çekerek aile fertlerine yaşlı bireyleri sık sık programlarına dahil etmelerini ve onlarla sohbet etmelerini tavsiye ediyor.

Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlıların ruhsal sıhhati ile ilgili değerlendirmelerde bulundu ve tavsiyelerini paylaştı.

Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfusu ağırlıkta

Genel manada kavramsal olarak bakıldığında yaşlılığın hayat sürecinin son evresi olarak görüldüğünü belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Yaşlanma ise doğumdan vefata kadar devam eden bir süreçtir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılık ‘kişinin etrafa ahenk sağlama yeteneğinin yavaş yavaş azalması’ olarak tanımlarken 80 ve üstü yaş aralığını ise yaşlı olarak belirlendi. Günümüzde yaşlı nüfusun gitgide arttığını görüyoruz. Bilhassa gelişmiş ülkelere baktığımızda nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluşturuyor. Bu durum ülkenin yaşlılar için ayrıyeten toplumsal, ruhsal, ekonomik manada stratejiler geliştirmesini gerektiriyor. Ülkemizde toplam nüfus içinde 60 yaş ve üstü nüfus 1950 yılında 5.9 iken, 2016’da yaklaşık 6,5 milyon ile nüfusun 8,3’ünü oluşturuyor. Bu oran 2021 yılında 9,7’ye yükseldi. Nüfus varsayımlarına nazaran yaşlı nüfus oranının 2025 yılında 11,0, 2030 yılında 12,9 olması bekleniyor.” dedi.

Yaşlılarda en sık majör depresyon görülüyor

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlılık periyodunun değerine vurgu yaptı kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Asıl odak noktası, yaşlının hayat memnuniyetini ve hayat kalitesini arttırmak olmalı. Yaşlının ömür kalitesini ve memnuniyetini yüksek tutmadığımızda karşımıza pek çok sorun çıkabiliyor. Yaşlılarda görülen psikiyatrik hastalıklara baktığımızda; depresyon, çeşitli demans tipleri, uyku bozuklukları, anksiyete bozukluklarının görüldüğünü söyleyebiliriz. Yaşlılık devrinde rastgele bir organik hastalığa bağlı ya da büsbütün tek başına en sık rastladığımız psikiyatrik hastalık majör depresyondur. Halk arasında sıklıkla depresyon olarak tariflenen bu tabloda yaşlı ömür gücü kaybeder, yaşamak artık onun için anlamsız hale gelir, alınganlıklar artabilir, yakınlarının kendisiyle gereğince ilgilenmediğini düşünebilir, ilgi gereksinimi artabilir, uyku ve iştah sorunları görülebilir, hatta daha da ileri gittiğimizde intihar isteği ile karşılaşabiliriz. Bu intihar etme isteğini genelde pasif bir şekilde ‘artık ömrün manası kalmadı, ölsem de kurtulsam’ ya da “artık Allah’ın canımı almasını bekliyorum’ sözleriyle duyabiliriz.”

Sosyal ve ruhsal meselelerle karşılaşıyorlar

Yaşlıların, yaşlılık devrinde karşılaşmış oldukları kıymetli problemler arasında ekonomik sıkıntıların da olduğunu belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Yaşlılar, yaşlılık periyodunda makûs ekonomik şartlardan ötürü toplumsal ve ruhsal meseleyle karşılaşıyorlar. Yaşanılan ülkenin ekonomik sistemine bağlı olarak hayatın giderek pahalılaştığı, emeklilik ya da ailede para sağlayan kişinin mevti üzere durumlarda gelirin azalması nedeniyle yaşlıların kendi geçimlerini sağlamaları zorlaşıyor.” sözlerini kullandı.

Emeklilikte kuruntu ve meşakkat içine girebiliyorlar

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, emeklilik sonrası ekonomik hayata iştiraki azalan yaşlıların ekonomik zahmetler yaşamanın yanında kendilerini gitgide fonksiyonsuz ve yetersiz hissedebildiklerini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bununla bir arada yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon sorunu günümüzün çağdaş toplumunda derinleşiyor. Ekonomik olarak zahmet yaşayan yaşlı birey tıpkı vakitte yaşıtlarından da uzaklaşıyor ve birçok vakit yaşıtlarının vefat etmesi ile birlikte zarurî bir yalnızlaşma sürecine giriyor. Emeklilik periyodu ile çalışmanın sona ermesi ve boş vakit periyodunun başlaması, boş vaktin değerlendirilememesi problemini ortaya çıkarıyor. Bu periyodun muvaffakiyet ile geçirilmemesi, yaşlı birey üzerinde olumsuz birtakım davranışlara kaynaklık edebiliyor. Örneğin, kendi kendilerini düşünerek kuruntu ve dert içine girebiliyorlar. Bu durum da klinikte depresyon dediğimiz tablonun oluşumuna taban hazırlıyor. Boş kalan yaşlı, geçmiş muhasebesine başlıyor ve fonksiyonel olan ya da olmayan pek çok fikir ile baş başa kalıyor.”

İlk yaşlı istismar olayı 1975’te görüldü

Yaşlının aile üyelerine vazifeler düştüğünü tabir eden Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Literatüre baktığımızda ‘yaşlı istismarı’ olarak bilinen kavram, birinci olarak 1975’te İngiltere’de bilimsel alanda bakıma muhtaç bir yaşlının kendisine bakan bir aile üyesi tarafından fizikî istismara uğramasını tanımlayan bir hadiseyle ortaya çıkmış. İzleyen yıllarda ise bu tarif, yaşlıyla muteber bir bağ içinde olan bir akrabanın ya da kişinin, yaşlı üzerinde ziyanla sonuçlanan fizikî, ruhsal ve ekonomik istismarından/ihmalinden kaynaklanan bahisleri da içerecek şekilde genişletilmiştir.” dedi.

Yaşlılar kendilerini gereğince söz edemiyor

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlı ihmalinin pasif ve faal ihmal olarak ikiye ayrıldığını belirtti ve kelamlarını şöyle sürdürdü: “Aktif ihmal; yiyecek, su barınma, giyinme tıbbi ve duygusal dayanak üzere temel yaşama muhtaçlıklarının karşılanmasındaki eksiklik ve yetersizliktir. Yaşlıya şuurlu olarak, bilerek ve isteyerek fizikî ve duygusal acı vermeyi de içerdiğini söyleyebiliriz. Bu davranışlar şuurlu ihmal olarak tanımlanıyor. Pasif ihmal ise ziyan verme niyeti olmadan bakıcı kişinin, yaşlı bireyin temel gereksinimlerini karşılamada yanlış davranışıdır. Yaşlının ihmal edilmesi; aile fertleri arasında çatışma olması ya da aile fertlerinin yanlış davranışlarını yaşlıya yansıtmaları, gereksinimlerine karşı umursamaz davranmaları biçiminde görüldüğü üzere, aile üyelerinin yaşlıyı kendilerine bir engellemiş üzere görmeleri, kızgınlık belirtmeleri de kasıt olmayan ihmal olarak biliniyor. Yaşlılıkta aile bireylerinin yaşlıya tavırları değerlidir ve konuşulmalıdır. Ülkemizde yaşlılar kendilerini gereğince tabir etme yeteneğini bulamıyorlar. Yapılan birçok reklam, plan ve programlar daha fazla gençlere hitap ediyor. Bu da yaşlıların kendilerini izole hissetmelerine neden oluyor.”

Sosyal hayat içinde olmaları teşvik edilmeli

Yaşlıların ruhsal sağlamlığını arttırmak için mümkün olduğunca toplumsal ömrün içinde olmalarını teşvik etmenin, özel marifetleri ile hobilerini ortaya çıkarmanın ve bu çerçevede çeşitli kurslara iştiraklerini desteklemenin değerli olduğunu vurgulayan Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Sabah uyandığında günü planlamak, nizamlı olarak hareket etmek, yaşlılık devrine özel amaçlar belirlemek de hayat manasını sürdürmek açısından fonksiyoneldir. Zira makul marifetlerimiz yaşlılık süreci ile bir arada azalır. Bu marifetlerimizi kısmen korumak için “kullan ya da kaybet” teorisini hatırlamak değerli olabilir. Bu teoriye nazaran beyin hücrelerimiz kullanılmadığında kaybedilir. Sistemli bilişsel aktivitede bulunmak; ilerleyen yaşlarda dikkat, algı, bellek ve yönetimsel fonksiyonlar üzere temel bilişsel fonksiyonlar üzerine olumlu tesir gösteriyor.” diye konuştu.

Aile fertleri yaşlı bireyi programlarına dahil etmeli

Beyin, son periyot araştırma sonuçlarına nazaran, yaşlı olsa bile kendini yenileme hünerine sahiptir ve yeni nöronların üretimi kelam hususudur. Yaşlanma ile doğal olarak yıpranan ve bilhassa prefrontal korteksteki fonksiyon bozukluğuna giden bir süreç varsa da kişi daha sık toplumsal aktivite ve günü planlama, organize etme, gündemi takip etme, okuma yapma davranışları ile bu süreci yavaşlatabilir. 85 yaşında olan bir kişi 65 yaşında olan şahıstan daha fonksiyoneli, etkin olabilir. Yaşlı bu çerçevede kendini yenilerken aile bireyleri de sıklıkla yaşlıyı programlarına dahil etmeli, onlarla sohbet etmeli, birtakım unutkanlıklarını, inatçılıklarını, katı fikir sistemlerini anlayışla karşılamalıdır.” dedi.